Krzyca jest to jedno z najstarszych zbóż, które człowiek poznał i uprawiał. Dziś zapomniane ziarno bardzo powoli wraca na stoły w postaci chleba, który zaskakuje walorami smakowymi oraz swoimi właściwościami prozdrowotnymi.

To prastare, niemodyfikowane i nieuszlachetnione żyto przed wiekami siali drwale na leśnych wyrębach i między drzewami. W czasach, gdy karczowano lasy pod uprawę, właściciele gruntów pozwalali drwalom siać krzycę, którą ci wykorzystywali jako siano dla koni pracujących w lesie. Krzyca ma wiele odmian, z których najbardziej rozpowszechnioną w XIX wieku nazwano żytem świętojańskim (wysiew przypadał na św. Jana). Odznacza się dużą wytrzymałością na złą glebę i trudne warunki uprawy, szczególnie dobrze udaje się na nowinach. Krzyca jest genetycznie formą żyta ozimego. Charakteryzuje ją zdolność silnego krzewienia się i bujne, grube ziarno. Jednak słabo okryte przez plewy, po dojrzeniu bardzo szybko wysypuje się – należy więc je zbierać jeszcze niezupełnie dojrzałe. Im krzyca jest wcześniej i rzadziej wysiewana, tym bujniej się krzewi, dlatego często wysiewa się ją w mieszankach z innymi, jednorocznymi zbożami.

Krzycę można wysiewać przez cały rok, również jako żyto chlebowe ozime. Sieje się też ziarno jesienią po to, by w następnym roku zebrać nawet do 3 pokosów zielonej masy.

Badania nad wartościami odżywczymi i właściwościami mąki potwierdziły jej prozdrowotne właściwości. Dodanie mąki z krzycy do chleba powoduje dłuższe zachowanie świeżości pieczywa. Ziarniak jest źródłem węglowodanów, tłuszczów, błonnika, witamin – z grupy B (m.in. witamina B3) i witaminy E oraz soli mineralnych – cynku, manganu, potasu i wapnia.

Dobroczynny wpływ na zdrowie człowieka mają, m.in.:
– sterole, które wpływają na przyswajanie cholesterolu z diety, zmniejszają znacząco ryzyko miażdżycy i zawałów,
– wysoka zawartość białka,
– karotenoidy działające przeciwutleniająco i przeciwnowotworowo,
– fitoestrogeny, które mają zdolność obniżania ryzyka występowania nowotworów, przeciwdziałają także chorobie wieńcowej i osteoporozie,
– błonnik pokarmowy, który reguluje perystaltykę jelit oraz zapewnia długotrwałe uczucie sytości po posiłku,
– jod wpływa na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy,
– mąka z żyta krzyca jest też dobra dla diabetyków i osób, które cenią sobie profilaktykę antycukrzycową. Indeks glikemiczny po spożyciu chleba z mąki z krzycy nie rośnie tak gwałtownie, jak w przypadku pieczywa białego.

Krzyca coraz częściej wysiewana jest w gospodarstwach zajmujących się uprawą ekologiczną. Wytwarzana z niej mąka doskonale nadaje się do wypieków chleba razowego. Dzięki temu, że obecnie rolnicy otrzymują specjalne środki finansowe przeznaczone na uprawę starych gatunków zbóż zagrożonych wyginięciem, krzyca może w przyszłości stać się rośliną częściej uprawianą na polskich polach.

Tekst i fot. Emilia Kucińska, KPODR